πελάζω

ΝΑ

παροιμ. φρ. «ὅμοιος ὁμοίῶ ἀεὶ πελάζει» — ο άνθρωπος αρέσκεται εκ φύσεως να συναναστρέφεται με τους ομοίους του (η φράση από το πλατωνικό «ὅμοιον ὁμοίῳ ἀεὶ πελάζει», Συμπ. 195 Β)

αρχ.

1. έρχομαι κοντά, προσεγγίζω, πλησιάζω («ἐντὸς γὰρ πολλοῡ χωρίου τῆς πόλεως οὐκ ἦν πελάσαι», Θουκ.)

2. φέρνω κοντά, κάνω κάποιον ή κάτι να έλθει κοντά, να πλησιάσει («νευρὴν μὲν μαζῷ πέλασεν τόξῳ δὲ σίδηρον», Ομ. Ιλ.)

3. πλησιάζω γυναίκα για συνουσία

(το παθ.) πελάζομαι

(για γυναίκα) πλησιάζομαι από άνδρα για συνουσία, για σαρκική μίξη

4. μέσ. φέρνω κάτι προς τον εαυτό μου για ωφέλειά μου

5. (παθ. με ενεργ. αμτβ. σημ.) πλησιάζω («πελάζομαι χθονί» — πλησιάζω στη γη, πέφτω κάτω, Ομ. Ιλ.)

6. φρ. α) «τὸ ὕδωρ εἰς τὸ θερμὸν πελάζει» — το νερό πάει να γίνει ζεστό, είναι χλιαρό

β) «πελάζω θαλάσσῃ στῆθος» — κολυμπώ

γ) «ζεύγλη πελάζω βοῡν» — φέρνω βόδι κάτω από τον ζυγό, ζευγνύω

δ) «δεσμοῑς τινα πελάζω» — καθιστώ κάποιον δεσμώτη

ε) «βρόχῳ δέρην πελάζω» — απαγχονίζω

στ) «πελάζω τινὰ χθονί» — σκοτώνω, φονεύω κάποιον

ζ) «πελάζω τινὰ ὀδύναις» — κάνω κάποιον να πονέσει, να δυστυχήσει

η) «κράτει τινὰ πελάζω» — κάνω κάποιον να νικήσει

θ) «βορέᾳ σῶμα πελάζω» — εκθέτω το σώμα στον βορρά

ι) «ἔπος ἀδάμαντι πελάζω» — καθιστώ τον λόγο ισχυρό όπως το διαμάντι.

[ΕΤΥΜΟΛ. Το ρ. πελάζω έχει σχηματιστεί από τον αρχ. σιγματικό αόρ. πελά-σ(σ)αι, που εμφανίζει την απαθή κατά το πρώτο φωνήεν και συνεσταλμένη κατά το δεύτερο βαθμίδα τής δισύλλαβης ρίζας *πελᾱ- (βλ. λ. πέλας)].